Türk Sinemasında Kıbrıs Filmleri (1959-1974)

Merhaba,
Kıbrıs gazetesinden Ahmet Tolgay’ın köşesinde yer alanTürk sineması üzerine oldukça güzel ve arşivlik olan paylaşımını bizde sizlerle paylaşıyoruz.

Kıbrıs’ın olaylarla dolu son yarım yüzyıllık tarihi Türk sinemasının ilgisini çekmekte gecikmemiştir. Özellikle 1955 yılı sonrasında Kıbrıs Türklerine yöneltilen Rum terörü bir yandan Türk basınının, kamuoyunun ve hükümetlerinin, diğer yandan da Türk film yapımcılarının gündemine oturmakta gecikmeyecektir.

Kıbrıs ile ilgili ilk film 1959 yılında Sezer Sezin ve Kenan Artun‘un hem başrollerini hem de yapımcılığını üstlendikleri “Kıbrıs Belası Kızıl E.O.K.A.”, Nişan Hançer’in (1923-1997) yönetmenliğinde çekilir. Konusu bir Türk taburunun Mağusa’da tuzağa düşürülerek katledilmesi ile ilgilidir. Bu film Kıbrıs konulu ilk film olmasının yanı sıra başka ilkleri de beraberinde getirir. Bu Sezin-Artun Film Şirketi’nin ilk ve tek filmidir; çünkü film Türk Hükümetince yasaklanan ilk Türk filmi olması hasebiyle gösterilememiş ve yapımcılarını büyük zarara uğratmıştır. Yasaklanma nedeni ise 1959 yılında imzalanan Zürih ve Londra Antlaşmaları ile Türkiye ve Yunanistan arasında oluşan iyi ve dostane havanın bozulmaması idi.

Aynı yıl yönetmen Behlül Dal’ın (1923- ….) Antiş Film adına çektiği film ise gösterime girebildi. Mine Coşkun, Öztürk Serengil, Teoman Atalay ve Dal’ın küçük kızı Zühal Dal‘ın rol aldıkları bu film “Kıbrıs Şehitleri” adını taşıyordu. Senaryosu da Dal tarafından yazılan film, Rum terörüne kahramanca direnerek şehit olanların hikayesini anlatıyordu.

1963 Rum saldırılarının başlamasından önce Kıbrıs’a gelen bir Türk film ekibi yönetmenliğini Ergün O. Nuri‘nin (1928- ….) yaptığı “Hancının Kızı“nı çeker. Kıbrıs konusu ile ilgili olmamakla birlikte adamızda çekilen ilk Türk sinema filmidir. Filmin başrollerinde Eşref Kolçak ve Evrim Fer vardır. Film Evrim Fer’in kurduğu Fer film adına yapılmıştır. 1964 yılında vizyona giren filmin Anadolu sinemaları için üretilen 16 mm. kopyaları Dar Film tarafından pazarlanır. Filmde çok kısa da olsa birkaç Kıbrıslı Türk’e de rol verilir.

Bu üç filmle Türk sineması Kıbrıs ile olan alakasını kanlı Rum saldırılarının başladığı 1964 yılına kadar keser. 1960 yılında kurulan ortaklık cumhuriyetinin yıkılması ile sonuçlanan kanlı çatışmalar 1964 yılında Artis Film tarafından beyaz perdeye aktarılır. Recep Ekicigil’in senaryosunu yazdığı filmin yönetmeni Tunç Başaran’dır. (1938- ….) “On Korkusuz Adam” isimli filmde Tamer Yiğit, Sevda Ferdağ, Selma Güneri, Yılmaz Güney, Devlet Devrim, Erol Taş ve Tunç Oral rol alırlar. Konusu Antalya’dan Kıbrıs’a gelerek savaşan bir grup direnişçinin öyküsüdür.

Bu filmi, 1965 yılında Efes Film’in yaptığı “Kıbrıs Volkan“ı izler. Yönetmenliğini Ural Ozon‘un (1929- …..) yaptığı bu film alt başlığından da anlaşılacağı üzere “Şahlanan Mücahitlerin Destanı“nı anlatmakta idi. Başrollerinde Alev Tolga, Muhterem Gencer, Ahmet Ural ve Ayşe Ay vardır.

1966 yılında vizyona giren “Dişi Düşman” ise gerek başrol oyuncuları, gerekse senaryo ve yönetmen kalitesi açısından o yıla kadar yapılan Kıbrıs filmleri arasında en özenilerek yapılanıdır. Nejat Saydam’ın (1929-2000) Acar Film adına yönettiği bu filmin senaryosu Aydın Arakon ve Nejat Saydam’a aittir. Başrollerde ise Türk sinemasının yeni starları Hülya Koçyiğit, Cüneyt Arkın ve Ajda Pekkan vardır. Türk sinemasının tanınmış simalarından Reha Yurdakul, Hüseyin Baradan, Baki Tamer ve Atıf Kaptan da bu filmde rol alırlar.

Aynı yıl beş arkadaşın Kıbrıs’taki çatışmalar sırasında başlarından geçenleri anımsadıkları “Fırtına Beşler“i, Metro Film adına Aram Gülyüz (1930-…) yönetir. Başrollerini Selda Alkor ve Süleyman Turan’ın paylaştıkları filmin senaristi ise Erdoğan Tunaş’tır. (Bu film bazı değişikliklerle bir kez daha, 1977 yılında, Osman Seden tarafından “Silah Arkadaşları” adıyla yeniden çekilecek ve başrollerini Kadir İnanır, Perihan Savaş ve Beyk İmamverdi paylaşacaktır.)

Bu yılda yapılan bir diğer Kıbrıs filminde Salih Güney, Serap Olguner, Sevinç Pekin ve Hayati Hamzaoğlu başrolleri paylaşırlar. “Fedailer” isimli bu filmi Olgun Film adına Kayahan Arıkan (1929-1980) yazar ve yönetir.

1966 yılının bir diğer Kıbrıs filmi, Remzi Jöntürk’ün (1936-1987) hem senaryosunu yazdığı, hem de Duru Film için yönettiği “Göklerdeki Sevgili“dir. Kıbrıs semalarında uçağı düşen bir savaş pilotu ve Kıbrıslı Türk sevgilisinin başından geçenlerin anlatıldığı filmin başrollerinde Cüneyt Arkın ve Selda Alkor vardır.

1966 yılında yapılan Kıbrıs filmleri kervanına Saner Film, yönetmenliğini Adnan Saner’in yaptığı “Severek Dövüşenler” filmi ile katılır. Bu filmde Ediz Hun, Sevda Ferdağ ve Suzan Avcı rol alırlar.

Rumların 1967 yılında Boğaziçi ve Geçitkale köylerine saldırarak pekçok masum Kıbrıslı Türkü öldürmesi üzerine Türk sineması bir kez daha Kıbrıs’a el atar. Rumlar tarafından kaçırılan bir Türk Albayı etrafında gelişen olayların anlatıldığı “Fedai Komandolar Kıbrıs’ta” ve onun devamı olan “Komandolar Geliyor” Kale Film adına Nejat Okçugil (1929-….) tarafından yönetilir. Temel Tezol’un senaristliğini yaptığı her iki filmde de Yılmaz Gündüz ve Nil Kutval başrolleri paylaşırlar.

“Komandolar Geliyor” filmi ile Kıbrıs olaylarının yansıtıldığı birinci milli filmler dönemi 1968 yılında sona erer. 1974 yılında Lüfi Akad’ın (1916-….) Kıbrıs’ta Erman Film için çektiği “Esir Hayat” ise Kıbrıs olayları ile bağlantısı olmayan ilk Kıbrıs filmidir.

Tarık Akan ve Perihan Savaş’ın başrollerini paylaştığı bu filmde Hulusi Kentmen, Turgut Boralı ve Süha Doğan gibi diğer tanınmış aktörler de rol alır. Bir aşk hikayesini anlatan film ayrıca Kıbrıs’ta çekilen ilk Türk filmi olma özelliğine de sahiptir.

Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhakını önlemek üzere uluslararası antlaşmalara dayalı olarak Türkiye’nin 20 Temmuz 1974 tarihinde Kıbrıs’ta gerçekleştirmiş olduğu Barış Harekatı Kıbrıs ile ilgili ikinci milli film akımını başlatır. 1966 yılında da bir Kıbrıs filmi çeken Remzi Jöntürk bu kez de Barlık Film adına “Göç (Kıbrıs Ufuklarında)” filmini yönetir. Filmin Fikret Hakan, Tanju Korel, Tugay Toksöz ve Salih Güney‘den oluşan bir başrol kadrosu vardır.

Yine aynı yıl Müjdat Saylav (1946-….) yapımcılığını üstlendiği “Kıbrıslı Fedailer” filmini yönetir. Barış Harekâtı’nı konu alan bu filmde Salih Güney, Karaca Kaan ve Hayati Hamzaoğlu rol alırlar.

1974 yılı filmlerinden bir diğeri de ünlü oyuncu Yıldız Kenter‘in başrolü oynadığı “Kartal Yuvası“dır. Barış Harekâtı’nın hemen öncesinde Rum baskı ve saldırılarının anlatıldığı filmi Çağdaş Film adına Natuk Baytan (1925-1986) yönetir. Diğer önemli rollerde Ceyda Karahan, Cemil Şahbaz ve Şükran Güngör vardır.

sinemasının yıldızlarından Cüneyt Arkın ve Fatma Girik‘in başrollerini paylaştığı Kıbrıs’la ilgili “Önce Vatan” filminin yönetmeni Duygu Sağıroğlu (1932-…) yine aynı yıl, Uğur Film için çekti. Film, Barış Harekâtı ve bu harekat sırasında bir Türk subayı ve Kıbrıslı bir kız arasındaki aşk hikayesini anlatmaktadır.

İkinci Kıbrıs milli filmleri akımına Er Film de “Sezercik Küçük Mücahit” ile katıldı. Yapımcı Berker İnanoğlu’nun oğlu Sezer İnanoğlu‘nun yanısıra Perihan Savaş ve Orçun Sonat‘ın da rol aldığı filmin senaryosu Erdoğan Tunaş’a ait. Ertem Gönenç’in (1931-…) yönettiği filmde “Sezerciğin kahramanlıkları” ve Barış Harekâtı ile gelen kurtuluş anlatılmaktadır.

Aynı yıl çekilen bir diğer Kıbrıs filmi ise Tamer Yiğit’in başrolünü oynadığı “Şehitler“dir. Rum zulmünü ve kurtuluşu anlatan filmde ayrıca Eşref Kolçak, Fatma Belgen, Kuzey Vargın ve Orçun Sonat da rol aldı. Yönetmenliğini Çetin İnanç‘ın (1941-…) yaptığı filmin yapımcılığını da Gaye Film üstlenmişti.

Barış Harekâtı’nın getirdiği Kıbrısla ilgili bir diğer Türk filmi de yönetmen Kayahan Arıkan‘ın, Tancan Akın takma adıyla yazıp yönettiği “Türk Aslanları“dır.

1974 yılında son olarak iki Kıbrıs filmi daha üretilir. Bunlardan Seyfi Havaeri’nin (1920-…) Serpil Film adına yönettiği “Zafer Kartalları“nda Perihan Savaş, Ünsal Emre, Diler Saraç, Ferit Bozkurt ve üç filmle en fazla Kıbrıs filmi yönetme unvanına sahip olan Remzi Jöntürk’ün Barlık Film adına çektiği “Zindan“da ise Tamer Yiğit, Yıldırım Önal ve Kıbrıs asıllı Feri Cansel rol alırlar.

Ergün Nuri’nin “Hancının Kızı” isimli melodramı ve Lüfi Akad’ın bir aşk öyküsüne dayanan “Esir Hayatı” sayılmadığı takdirde Türk sinemasında 1959-1974 yılları arasında Kıbrıs olayları ile ilgili yirmi film yapılmıştır. Hemen tümü Kıbrıs gerçeklerini ve Kıbrıs Türk insanını yansıtmaktan uzak, sanat açısından vasat hatta çoğu vasatın altında filmlerdir. Ancak Kıbrıs’ta yaşanan vahşeti Türk kamuoyuna aktarmakta önemli bir tarihi görevi yerine getirmişlerdir.

*******

Yazan: Ahmet Erdengiz.

Sinema kültürüne ilişkin arşivlerimizi zenginleştirici nitelikteki bu yeni araştırmasını kamuoyuna sunmak için köşemi tercih eden değerli araştırmacı dostum Ahmet Erdengiz’e teşekkürlerimi sunarım. (A.T.)

Alıntıdır: Orijinal yazı için buraya tıklayınız.