Atlantik’in İki Yakasından İki Keder Bükücü
Sadri Alışık ve Cantinflas Mario Moreno
Kederlenmenin ve hayata karşı kaybetmenin yakıştığı az adam görmüşsünüzdür. Bütün varlığını, aşkını ve de umutlarını kaybetmiş, kalbi delik deşik olsa bile gururu dimdik kalmış, kendi jargonuyla hayata kafa tutan şehirlerin küçük insanlarının hikayesini kederden geçerek, acıyı hissettirerek, ama incitmeden aktaran sinema tarihinin en unutulmaz aktörlerindendir Sadri Alışık.
Henüz metod aktörlüğünün bilinmediği bir dönemde metod aktörlüğünü hayata geçiren, oynadığı karakterleri üç boyutuyla baştan yaratan ve yarattığı kendine has jargonla sinema salonlarından dosdoğru hayatın içine fırlatan bir ustadır. Zira dil, bir karakteri karakter yapan en önemli unsurlardandır.
Sadri Alışık, genelde oynadığı tüm karakterlerde tıpkı sevdiği kadını mahallenin zengin delikanlısına kaptırmış semt delikanlısı Hüsnü gibi çok sigara içerdi. İçkiye düşkündü, ama ayyaş değildi. Sadece tek bir kadını severdi; şıpsevdi değildi. Çoğu zaman umutsuz aşık idi, karşılıksız aşkın pençesinde abdal olmasına ramak kalmış bir divaneydi. Bıçkındı, ama kabadayı ya da zorba değildi. Kavgadan hoşlanmaz, hatta küsleri barıştırırdı. Silahlaysa hiç işi olmazdı. Sade adamdı, ama yüreği kocamandı. Genelde şanssızdı, “kadersiz” gelmişti dünyaya. Her zaman aynı selamla meyhaneye girer, aynı selamla eyvallah ederdi eşe dosta. Çok çalışkan ya da çok kazanan biri değildi, ancak günü kurtarmasını ve iyi kötü geçinmesini de bilirdi. Nüktedandı ama insanları inciten, aşağılayan şakalarla kalp kırmaz; aksine kalp tamir ederdi.
En önemlisi; en kederli karakterleri bile büyük bir asaletle canlandırır ve karaktere acımanızı değil, saygı duymanızı sağlardı. Gözleri dört defa lacivert kadınları sever, Ofsayt Osman gibi bıçkınların içinde öfkeye paralel, öfkeye denk yaşayıp gitmekte olan kederi gözler önüne sererdi. Hayatın yamuk yaptığı insanın acısını arabeskin ajitasyonunda boğmadan sunabilen ender üstadlardan biriydi. Ki bu; Sadri Alışık sinemasını özel kılan en önemli özellikti…
Zaman zaman da Haşmet İbriktaroğlu gibi aseletini kaybetmemiş, değişim zamanlarının klasik adamlarından biriydi. Muhafazakar gibi duran mizacı, aslen çürümeye tavırlıydı, değişimin kendisine değildi lafı. Biraz eski İstanbul beyefendisiydi, biraz da eski kafalıydı. Ama eski kafalılığı zamane kızlarına gönül vermesine engel değildi. İyilikten ve güzellikten yana ne varsa, bir şekilde yolu onunla kesişirdi. Eski semtlerin, eski konakların, dar sokakların, suyu akmayan semtlerin adamıydı. Yeni semtlerin uzağında, küçük ve sıradan insanların fakir kahramanıydı.
Aslında tüm bu maceralar silsilesinde Sadri Alışık nerede biter, Hüsnü nerede başlar anlaşılmazdı. Turist Ömer nerede dağılır, nerede Sadri Alışık‘ın kendisi girer devereye kesitirilmezdi. Zaten dehası, bir karaktere can verirken kendini büküp eğmesindeki nezaketinden ileri geliyordu. O yüzden de herkes bilirdi ki; Sadri Alışık ağlarken ağlamayacak insan, ya ruhunu çoktan şeytana satmış bir meczuptu, ya da kalpsizdi.
Sadri Alışık, İstanbul’un eski semtlerinden Beykoz doğumluydu. Çocukluktan itibaren tiyatroya ilgi duydu. İstanbul Erkek Lisesi’nden sonra Güzel Sanatlar Akademisine devam etti. Aslında ince zevk sahibi, kültürlü ve iyi eğitimli bir aktördü. Buna rağmen küçük semtlerin küçük insanlarının kederini, sevincini damıtmasını ve beyaz perdeye yansıtmasını iyi biliyordu. Üstelik bu hususta dünyada eşine az rastlanır bir başarı sergiliyordu. Dünya sinemasının da altın çağını yaşadığı bu yıllarda, bir de Meksika, Sadri Alışık dehasına yaklaşır bir komedi aktörü çıkarabildi.
Kendi Ülkesinde Bir Ofsayt Osman: Cantinflas
Mario Moreno, ya da nam-ı diğer Cantinflas, Sadri Alışık‘tan 15 yaş büyüktür, ancak kariyerleri ve yükselişleri hemen hemen aynı döneme tekabül eder. Charlie Chaplin‘in kendisi için “yaşayan en büyük komedyen” diye bahsettiği Cantinflas, Meksika’nın başkenti Mexico City‘nin en büyük gettosu ve en tehlikeli semti olan Tepito’da sekiz çocuklu bir ailede dünyaya gelmişti. Sadri Alışık‘ın aksine ve Moreno’nun babasının ısrarına rağmen, iyi bir eğitim almamış ve oyunculuktan önce boksörlük, dansçılık, boğa güreşlerinde “torero bufo”luk (komik matador/asıl matadorlardan önce halkı eğlendiren komedyen) ve “carpa”larda (Meksika’ya has çadır tiyatrosu) komedyenlik gibi pek çok farklı meslek denemişti.
Maço kültürün hayatta ve sinemada kendini hayli fazla hissettirdiği Meksika’da, en incelikli komediyi Cantinflas yapıyor, beyaz perdeye taşıdığı kendine has jargonla Tepito‘nun yoksul insanlarının sinemadaki temsili haline geliyordu. Tıpkı Sadri Alışık gibi ajitasyondan uzak duruyor ve hayatın yalın komedisini sunmayı tercih ediyordu. Başka bir deyişle Sadri Alışık’ın değerli varlığı sinemamız ve kültürümüz için neyse, Cantinflas‘ın nevi şahsına münhasır sanatı da, sadece Meksika için değil, tüm dünya için bir değerdi.
Mario Moreno, ailesinin çadır tiyatrolarında komedyenlik yaptığını öğrenmesini istemedi; o yüzden hiçbir anlamı olmayan “Cantinflas” takma ismini kullanmaya başladı. İsmin kökenine dair çeşitli anlatılar var, ama Cantinflas‘ın bu ismi sıklıkla kullandığı “en la cantina, tu inflas!” (barda büyük konuşursun) cümlesinden türettiği düşünülmektedir. Bu uydurma isim, kendi dilini yaratmada attığı ilk adımdı. Çünkü Cantinflas, çok hızlı, kelimeleri yuvarlayarak ve aklına geleni konuşmasıyla bilinir. Bu da Sadri Alışık‘ın kafası karıştığı zamanlarda “ben ne söylediğimi biliyor muyum abicim” demeden hemen önce yaptığı laf kalabalıklarını hatırlatır bana. Her iki aktörün ince bıyıkları ve biryantinli saçları da birbirlerini andırmaktadır.
Sadri Alışık ve Cantinflas Mario Moreno
İlerleyen yıllarda Cantinflas, 50’den fazla film çekti ve karakter oyunculuğunu her filmde muhafaza etti. Yolu 1956’da 80 Günde Devrialem ile Hollywood‘a bile uzanmış, ancak kısa bir süre sonra Amerika yolculuğu beklediği ilgiyi bulamaması ile hüsranla sonuçlanmıştı. Ancak Cantinflas Meksika halkı için her zaman “öteki”nin sesi olarak bilinmiştir.
Meksikalı illüstrasyon sanatçısı arkadaşım Marco Luna, “Cantinflas, Meksika’nın en saygın ve en önemli komedyenlerinden biri. Kendisi muhafazakar olmasına rağmen adeta sol bir söylemle sanat hayatını sürdürmüştür” diyor. Bu bağlamda kimi zaman yalancılıkla ve şarlatanlıkla suçlanmış olsa da ve her zaman için ülkesinde tartışmalı bir figür olarak tanınsa da Cantinflas, sinemanın altın çağından dünyaya kalan “en Sadri Alışık ecnebi” olarak, bizim gönüllerimizdeki yerini de koruyacaktır. Cantinflas da tıpkı Sadri Alışık gibi çok sigara içerdi ve akciğere bağlı sağlık problemleri nedeniyle 1993‘te, Sadri Alışık‘tan iki sene önce 81 yaşında hayatını kaybetti.
Yazan: Ezgi Aksoy
Sadri Alışık ve Cantinflas Mario Moreno – Not: Bu yazı ilk olarak Kara Karga Dergi‘nin Ağustos sayısında yayınlanmıştır.
