Yedinci sanat sinema, kendi dilini oluştururken bütün sanatlardan yararlanır. En çok da edebiyattan yararlanmıştır. Türkiye sinemasında da edebiyat uyarlaması filmlerin sayısı oldukça fazladır fakat edebiyatçıların sinemayla ilişkisi aynı oranda güçlü değildir. Bunun nedeni edebiyatçıların, sanatçıların, aydınların Yeşilçam sinemasına mesafeli durmaları, küçümsemeleriydi.
Sinemaya destek olan, senaryolar yazan edebiyatçılarımız da vardı. Bir elin parmakları sayısındaki bu edebiyatçılar arasında Vedat Türkali, Orhan Kemal, Kemal Tahir ve Yaşar Kemal’in ayrı ve önemli bir yeri vardır.
“1925-33 yılları arasında Toros Dağları’nda yüz elliden fazla eşkıya dolaşırdı; hikâyesini ettiğimiz İnce Memed bunlardan biriydi.” diyordu Yaşar Kemal, “İnce Memed” romanının girişinde. (Dördüncü Baskı, Remzi Kitabevi 1960)
Romanı İstanbul’da yazan Yaşar Kemal’in esin kaynağı ailesindeki ve yakın çevresindeki eşkıyalar olmuş. Sonrasında bir buçuk milyona yakın satan roman ilk kez Ertem Eğilmez, Refik Erduran ve Haldun Sel’in ortakları olduğu Çağlayan Yayınevi tarafından basılmış.
“Romanın sinema filmi haklarını alan ilk şirket Kemal Film ve yönetmen Osman Fahir Seden oldu… Kemal Film ‘İnce Memed’ için o döneme göre oldukça büyük bir para olan beş bin lira ödedi; ancak yazılan senaryonun filme çekilmesine Türkiye Film Sansür ve Denetim Kurumu/Kurulu izin vermedi.
Kemal Film’in Yaşar Kemal’le anlaşması bitince romanın sinema filmi haklarını satın alan yabancı film şirketleri romanı uyarlamaya çalışırken ikişer Oscar ödüllü Elia Kazan ile Peter Ustinov’la, ikisi de Oscar ödülüne aday gösterilen Nicholas Ray ile Akira Kurosawa’yla ve dünya sinemasının en büyük ustalarından Joseph Losey ile işbirliğine girişti.
Bu arada, “İnce Memed” Türk sinemasında konusu en çok yağmalanan, en çok çalınan romanlardan biri oldu. Bu yağmalamanın birkaç nedeni vardı. Bazıları yazar Yaşar Kemal’e telif hakkı ödemekten kaçınmak için bunu yapmıştı; bazıları telif hakkı 20Th Century Fox Şirketi’nin elinde olduğundan bu yola sapmıştı; bazıları ‘İnce Memed’in serüvenlerinin ‘Robin Hood’ ve ‘Köroğlu’ hikâyeleriyle benzerliklerinden (evrenselliğinden) yararlanmıştı. Sinemamızda ‘İnce Cumali’den ‘İnce Memed Vuruldu!’ya kadar çok sayıda ‘Korsan İnce Memed’ uyarlaması vardır. Yılmaz Güney Korsan ‘İnce Memed’ filmlerinden şu sözlerle bahsetmişti: ‘İnce Memed’ sinemamızda değişik adlarda 19 kere filme alındı; bunların 17’sinde ben oynadım!
Yasal tek ‘İnce Memed’ uyarlaması ise, Peter Ustinov’un elinden çıkmış ve ‘Kültürel Doku Uyuşmazlığı’nın en güzel, en çarpıcı örneklerinden biri olan bu film, ne yazık ki, aynı zamanda gelmiş geçmiş en kötü roman uyarlamalarından birine dönüşmüştür. Filmde Peter Ustinov yönetmen ve senaryo yazarlığı yapmış, bununla da kalmamış Abdi Ağa’yı canlandırmıştır.” (Hakan Sonok, sadibey.com / 14 Mayıs 2013)
Yaşar Kemal’in bazı eserleri senaryolaştırılır, filme alınır. Bazı filmlerin senaryo yazımına da katkıda bulunur Yaşar Kemal; film senaryoları yazar.
İnce Memed’in yayınlandığı yıl (1955), Lütfi Akad Yaşar Kemal’in öyküsünden senaryolaştırdığı Beyaz Mendil’i çeker. “Birbirlerini delice seven Alacaköylü Hasan’la Örenköylü Zeliha’nın hikâyeleri. Ne var ki iki köy ve iki aile arasında düşmanlık vardır. Bu düşmanlık filmin finalinde birbirlerini seven âşıkların ölümleriyle sona erer. “Köy çevresinin ustalıkla sergilendiği ve Fikret Hakan’ın oyuncu olarak ilk tırmanışını gerçekleştirdiği filmin, dönemin eleştirilerine göre Romeo Jülyet’le bazı benzeşmeler taşıdığı ileri sürülür. Akad bir bölümden sonra öyküyü bir takip gerilimi üzerine oturtur. İnce hastalığa yakalanan Zeliha’nın kurtuluşu, yavuklusu Hasan’ın köküyle birlikte çıkardığı çam ağacında araması bir umudu simgelemesi açısından filmin en ilginç sahneleridir. Alman oyuncu Ruth Elimbeth’ın canlandırdığı Zeliha, çam ağacının dik ilen yerde kurumasıyla yaşamını yitirecektir.” (Agâh Özgüç’ün 100 Filmde Türk Sineması Kitabından)
“Yaşar Kemal’in, Erskine Caldwell’in, House in the Uplans romanından uyarladığı Kara Çalı 1956’da Sami Ayanoğlu’nun senaryo yazarlığı ve yönetmenliği ile sinemalaştırılır. Afişlerde eser yazarı olarak Sami Ayanoğlu yer alırken senaryo yazarı olarak da Yaşar Kemal gösterilir. (Orhan Ünser, Kelimelerden Görüntüye, ES Yayınları)
Ziya Metin 1957 yılında Yaşar Kemal’in Sarı Sıcak kitabında yer alan Dükkâncı öyküsünü temel alarak senaryosunu yazdığı Namus Düşmanı adlı filmi çeker. Yaşar Kemal’in adı afişte de yer alır. Sinema tarihçisi Nijat Özön, Sinema El Kitabı adlı yapıtında filmden sansürün hışmına uğrayan gerçekçi köy filmi diye söz eder ve “sinemamızda taviz vermemeye çalışan ilk tam gerçekçi film denemesi” der.
Atıf Yılmaz, 1959 yılında senaryosunu Halit Refiğ ve Yılmaz Güney’le birlikte yazdığı Alageyik filmini çeker. Kaynak Yaşar Kemal’in Köroğlu, Karacaoğlan ve Alageyik Efsanesini anlattığı Üç Anadolu adlı kitabıdır. Başrollerini Yılmaz Güney ve Pervin Par’ın paylaştığı filmin diğer rollerinde de Talat Gözbak, Muazzez Arçay, Asım Nipton, Kadir Savun, Danyal Topatan ve Erol Taş yer alır. Alageyik, 1969 yılında da Süreyya Duru tarafından ikinci kez filme çekilir. Bu kez başrollerde Cüneyt Arkın ve Mine Mutlu vardır.
Atıf Yılmaz Alageyik’le aynı yıl yine Yaşar Kemal’in eserinden Karacaoğlan‘ın Qı adlı filmi de çeker. Senaryo Atıf Yılmaz, Halit Refiğ, Yılmaz Güney ve Yaşar Kemal tarafından yazılır. Atıf Yılmaz, Murat ile Meliha’nın aşkını anlattığı Senaryosunu Yaşar Kemal ve Ayşe ile yazdığı Yaşar Kemal eseri Murad’ın Türküsü’nü de 1965’te filme alır.
Yaşar Kemal eserlerinden , Beşikteki Miras (O. Nuri Ergün, 1968), Urfa İstanbul (O. Nuri Ergün, 1968), Bebek (Güneş Karabuda, 1973) Ağrı Dağı Efsanesi (Memduh Ün, 1975), Yılanı Öldürseler (Türkan Şoray, 1981), (Zülfü Livaneli, 1987), Menekşe Koyu (Barbro Karabuda, 1991) sinemaya uyarlanır.
Harun Ceylan, Zülfü Livaneli tarafından sinemalaştırılan Alageyik üzerine yazdığı, “Perdeye Düş’en Ak: Yer Demir Gök Bakır” başlıklı yazısında (Roman ile Film Mukayesesi) şunları yazar:
“Yaşar Kemal‘in birçok eseri Yeşilçam yönetmenlerinin ilgisini çekmiş ve bu eserlerden bazıları, Yaşar Kemal‘in de senaryolaştırmadaki bizzat katkısıyla filme alınmıştır.
Bu uyarlamalardan kimisi başarılı, kimisi başarısız bulunmuştur. Bu durumun nedenlerinden birisi şöyle açıklanabilir: Yaşar Kemal yapıtlarının karakteristik özellikleri arasında, destansı öğelerle örülü olmaları ve kahramanların baskı ve zulüm unsurlarına karşı ayaklanıp mücadele vermeleri sayılabilir. Yaşar Kemal, roman kahramanlarının özellikle böyle bir karaktere sahip olmalarını şu şekilde açıklar:
‘Demek ki bu dünyada mecbur olan kişiler var diye düşündüm gençliğimde. Sonra düşündükçe, okudukça dünyanın Sakarya şeyhi gibi, baş kaldırmaya mecbur kişilerle dolu olduğunu gördüm. Dünyamızı bu baş kaldırmaya mecbur kişiler yapmış, yapıyordu. Bu baş kaldıran kişiler insanlığın özüydü. Ve dünyayı onlar değiştirerek bu duruma getirmişlerdi. Bundan sonra da onlar dünyamızı değiştirecek, geliştirecek, kötülüklere karşı koya koya ileriye, daha insanca yaşanacak bir dünyaya götüreceklerdi.’
Yaşar Kemal‘in eserlerindeki bu özellik, bir filmin başarısı için olumlu bir etkendir. Zira seyirci; sisteme, düzene baş kaldıran filmin kahramanıyla kendisini özdeşleştirir ve hayatında öfke duyduğu, ama çözümünde çaresiz kaldığı durumlar karşısında hissettiği acizliğin ve kimi hâllerde korkaklığın film kahramanı tarafından yerle bir edilişiyle rahatlama duyar. Fakat tam da aynı özellikten dolayı eserlerdeki destansı anlatımlardan kurulu dünyanın sinemasını yapmak elbette ki çok zordur.” (http://www.academia.edu)
