Depremin Habercisi Yitirilen Dünya (1985)

6 yıla yakın bir süredir cemalen.com‘da sinema ve tiyatro oyuncuları ile söyleşiler yapıyorum. Ancak hayatta olmayan birçok değerimize ulaşma ihtimalim yoktu. Peki ne yapabilirdim? O isimler bugün aramızda bulunmasa da en yakınları çocukları hayattaydı. Böylelikle büyük ustaları biricik evlatlarından dinlemeye karar verdim. Önce Erol Günaydın‘ın kızı Ayşe Aslı Günaydın ile daha sonra da Kartal Tibet‘in kızı Kumru Tibet Aydın ile söyleşi yaptım. Devamında ise sinema kariyerine büyük bir hayranlık beslediğim Münir Özkul’un kızı Güner Özkul hanıma ulaşma imkanı yakaladım. Sağ olsun Güner hanım da söyleşi teklifimi kabul etti. Soracağım soruların şekillenmesi için Münir Özkul’u daha teferruatlı araştırma ihtiyacı duydum.

Yeşilçam dönemi filmlerinin hemen hemen hepsini biliyordum fakat aktif sanat hayatının son yıllarına dair malumatım epey azdı. Ve bu eksikliğimi gidermek için YouTube’da “Münir Özkul’un son filmi” yazarak amatör bir araştırmaya koyuldum. Karşıma son filmlerinin arasında olan 1985 yılı yapımı “Yitirilen Dünya” filmi çıktı.

Kısa film olarak çekilen yapım bendenizde büyük bir etki bıraktı. Ancak üşengeçliğim dolayısıyla bir türlü laptop başına oturamadım. Ta ki 6 Şubat günü yaşanan ve ülkemizin 11 ilini, deyim yerindeyse savaş meydanına çeviren deprem olana kadar. Deprem sonrası Gülen Gözler filmindeki bilindik sahne trend oldu. Münir Özkul‘un Laz müteahhite insanların hayatlarıyla oynadığını, yaptığının ahlaksız olduğunu söylediği sahneler birçok hesaptan paylaşıldı. Fakat…

Bence durumu özetleyen en iyi film Gülen Gözler değildi. Özkul filmografisinin belki de en bilinmeyen eseri olan “Yitirilen Dünya” filmi 6 Şubatın, 1993 yılında verilen habercisiydi. Filmin Konusu Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi‘nde tedavi gören köşk yapım ustası Saffet’in öyküsü üzerine kurulmuş.

Gençlik yıllarında İstanbul’un dokusuna uygun konaklar, yalılar yapmış hassas kalpli bir insanın dünyası filmde işlenmiş. Ustamız yüksek derecede meslek aşkına sahip. Mazhar Osman’da dahi maket konaklar yapıp onları harikulade bir şekilde işleyen bir sanatkar işçisi. Aklı fikri mesleğinde… Belki de o yüzden ruhsal sıkıntılar çekmekte. Kim bilir?

Film, insanlara zararı olmayan ana karakterimizin hastaneden tahliye edilmesi ve yıllar sonra İstanbul sokaklarına karışmasıyla başlıyor. Peki ya silüet abidesi İstanbul yerinde mi? İstanbul ikametgahlı bir vatandaşımız “Deli mi ne, Erenköy’de Erenköy arıyor?” cümlesini kurar Saffet ustamıza.

Anlayacağınız vaziyet o kadar kötüdür ki Fatih gelse ben burayı mı fethetmiştim diye tereddüde düşecektir. Kentin inanılmaz değişimi ve akıl almaz dönüşümü, ruh ve sinir hastalıklarından tahliye edilmiş Saffet ustamızın aklını tekrardan oynatacak cinste. Devamını sizin izlemeniz gerek…

Filmin Artıları

• 90’lı yıllarda çekilen bir yapımın; dağınık, estetik yoksunu binaların yapılmaya ve çoğalmaya başladığı zamanlarda yanlış kentleşme sorununu işlemesi.
• Filmin, mesajını tam zamanında veren toplumcu ve gerçekçi bir reaksiyona sahip olması eseri değerli kılıyor olması.
• Yatay mimarinin insanın tabiatına daha uygun olduğunu vurgulayarak bu yapıların estetik ruhunu seyirciye sanatsal bir bakış açısıyla aksettirmesi. Mimariye karşı açılan sanatsızlık savaşına sinema sanatıyla kılıç çekilmesi gerçekten takdire şayan bir duruş.
• Çok katlı yapıların, şehrin silüetine zarar verdiğini, apartmanların kabaca tasarlanmış bir kafes sistemine insanları mecbur bıraktığını halkımıza anlatma gayretinin eserde mevcut olması.
• Filmin didaktik dozajı yer yer katlanılamaz hale gelse de orta ve alt sınıfa yanlış kentleşmenin bir sorun olduğunu anlatabilme kudretine haiz bir yapım olması kanaatimce önemli bir detay.
• Dikey mimari sevdalısı insanların hastalıklı düşüncelerini; ruh ve sinir hastalıkları hastanesinden taburcu edilen bir insanın dış dünyanın ziyadesiyle deli olduğuna kanaat getirmesi sonucu taburcu olduğu hastaneye koşarak “Beni içeri alın!” nidasıyla Saffet ustanın tımarhaneye geri dönüşünün işlenmesi.
• 2. Çevre Kısa Film Festivali, Uluslararası Özel Gösterim. 2004
• 4. Çevre Kısa Film Festivali, Uluslararası Özel Gösterim. 2006
• Filmde Cahit Berkay’ın Kılıbık filminden müzikler kullanılmış

Filmin Eksileri

• Aşırı derecede didaktik bir dil kullanılarak, estetik kaygının ikinci plana atılması. Verilmek istenilen mesaj estetik iken filmin estetik mertebede olamaması.
• Dış bir sesin filmi anlatması. Radyo tiyatrosu değil ki, film bu! .
• Münir Özkul -o da yorgun- dışında hatrı sayılır bir oyuncunun kadroda yer almaması.
• Çekimlerin fazlaca amatör olması.

Film 1985 yılında çevrilmiş ancak 1993 yılında hakları ifpaş Holdinge devredilmiş olarak gözüküyor. Bu nedenle filmi 1993 tarihli olarak yazıyorlar. Yitirilen Dünya filmden kalan tatsız detayımız ise filmi çeken şirketin bünyesinde yer aldığı holdingin bugün İstanbul’un muhtelif semtlerinde devasa büyüklükte binalar yapıyor olması.

Cemâlen – Fiilde erimiş fikir – yazıda kullanılan görseller Cemal Berktaş tarafından filmden alınmıştır.