Türk işi (Turkish) Western filmlere giriş: Erişte ve Anadolu Western Nedir/Ne değildir?

turkish western

Merhaba
Sinematik Yeşilçam’da Anadolu ve Erişte Western filmlerimiz üzerine yazıları yayınlamaya yeniden başlayacağız. Pek çok kişi Anadolu ve Western kelimelerini Türkiye’de yapılan Kovboy filmlerinin adını telaffuz ederken bir araya getiriyor. Hatta bazı yabancı kaynaklar Spaghetti’ye atıfta bulunarak “Kebab Western” tanımı da kullanıyor.Önemli gazetelerimiz de sinema sayfalarında da bu iki konuyu birlikte ele alır. Ancak hem yapısı hem de hikâyeleri göz önüne alındığında Türk işi (Turkish) Western filmleri Anadolu, Erişte ve hatta ve hatta Kafkas Western olarak ayrı ele alınması gerekir diye düşündüğümüz için o noktadan yola çıkarak farklı bir şekilde Yeşilçamdaki kovboy filmlerini geniş bir perspektiften ele alacağız. Mesela pek çok kaynakta Turkish Western olarak geçen Yılmaz Güney‘in Kovboy Ali filmi bir geçiş örneği gibidir;yani içinde kovboy filmlerinin tüm olgularını barındıran bir Anadolu filmidir bize göre.

SONY DSCSitemizde Western olarak genelleyebileceğimiz Yeşilçam filmlerini bugüne kadar iki ayrı isimde ele almış, ancak diğer Western türleri için ayrı bir dosya açmamıştık. Erişte Western ibaresi altında Spaghetti Western ve Amerikan Kovboy (Cowboy) filmlerinde Bar, Saloon, Şerif, Meksikalı Haydut (Bkz Ramon) ve Kızılderililer gibi klişeler vardır. 60’lardan itibaren çizgi romanların ve filmlerin de etkisiyle bu filmler Yeşilçam’a girmiştir. 60’ların ikinci yarısından itibaren yoğun olarak sinemamızda yer alan bu kovboylar, daha sonra Anadolu’ya özgü bir şekil alarak sinemamız ve Anadolu içinde kendine uygun yer bulmuştur. Tabi bu şekilde ele alırken Fantastik Sinemada incelediğimiz Maskeli kahramanlı filmlerinde pek çoğuda Erişte Western kategorisine girmekte. Kaldı ki şahsen Türk işi kovboy filmlerinin hepsinin Fantastik Türk Sinemasına girdiğini düşünüyorum.

Mesela Yılmaz Atadeniz o dönemi şöyle özetler:
Western filmleri Amerikan kültürünün beyazperdeye yansıması olmasına rağmen Amerikalıların dışında İtalyanlar, İspanyollar, Almanlar ve hatta Japonlar tarafından filme çekilmiştir. Western türü benim film tarzım olan aksiyon yani hareketli ve macera film tarzına uygundu. Ayrıca Sergio Leone gibi bir İtalyan yönetmeninin filmleri Türkiye’de iyi iş yapıyordu. Her türü sevdiğim için hem de iş yapacağına inandığım için bu tür filmler çektim. Makeli Beşler ve Zorro’lar gibi filmler özellikle Anadolu’da büyük ilgi gördü. (*)

Westernlerde yaptığımız ayrım kesinleştiğinde, uzun zamandır Anadolu Westerenler üzereine kafa yoran Gökay’dan bir geçiş yazısı istedim. Bu şekilde bir yandan Anadolu Western dosyamızı genişletirken, diğer taraftan da Türkiye’de Western film konusunu daha kapsamlı bir incelemeye alıyoruz. Sinematik’te Anadolu Westernlerin yanı sıra yine Türkiye’de çekilmiş Western filmlerini incelemeye yeniden başlıyoruz detaycılığımız bizi Hacı Murat gibi Kafkas Western filmleirne kadar götürdü… (Utku Uluer)

zagor

Gökay Gelgeç der ki:

Öncelikle “Anadolu Western” terimini sinema literatürümüze sokan sevgili Agah Özgüç‘e saygılarımızı sunuyoruz. Yeşilçam’da, içerisinde hareket unsuru barındıran her tür film “Avantür” sınıfı içerisinde değerlendirilmiş ve sadece bu unsuru içeren tarihi filmler “Kostüme” olarak ayrı bir kategoriye sokulmuştur.

Ne zaman ki Yeşilçam, hızına yetişilmesi olanaksız yıllarını geride bırakarak, bir devir olarak incelenip tarih sayfalarında akademik olarak yerini alması gerektiği aşamaya ulaşmış; sinemanın uzman kişileri -güvenilen en yüksek makam olarak- bu konuda kategorize etme ve bilgilendirme görevini üstlenmiştir.

Bu noktada da belki en çok es geçilen veya önemsenmeyen tür Anadolu Western‘idir. Çünkü pek çok eleştirmen için “Köy Filmi” sayılacak bu “seri üretim” filmlerin, aslında köyde geçen bir melodramdan çok, tarihi ve kültürel bir birikimin en saflaştırılmış haliyle verildiğini düşünen insan azdır.10815739_10152834124172114_960364181_nSpaghetti Westernlerin çıkış noktası Amerikan kültürünün İtalyan sistematiği ile sunulmasıyken, benzeri filmler (sonradan Erişte Western olarak adlandırılan) Türk işi Amerikan Westernleri olarak aynı çizgide seyretmektedir.

Oysa ki Anadolu Western‘i, bir Amerikan Western’inde olan tüm öğelerin kendi ülkemize en uygun şekliyle uyarlanmasıdır. Bunun içinde “At – Avrat – Silah” üçlüsüyle zaten zengin bir yapıya sahip olan Anadolu kültürünün Amerika’dan eksik bir yanı da yoktur.

Üstelik Amerika’da ismi “Özgürlük” İtalya’da “Başkaldırı” olan alt metinlere uygun olarak Anadolu Westernlerinin de her daim karşı çıktığı bir “Feodal Düzen“de bulunmaktadır. Hikâyelerin yerelliği (folklör), var olan türe ulusal bir boyut kazandırmış ve bu değişim tarzı (neyi? Türü mü?) kendine has bir hale getirmiştir. Peki, zaten Western’de yani kovboy filmlerinde var olan tüm özellikler bu filmlerde de mevcutsa, onları “Anadolu” yapan özellik sadece Türkiye’de yapılıyor olması mıdır?

Elbette ki hayır, çünkü hiç bir Amerikan ya da İtalyan Westerninde kahramanların filmin sonunu getirememesi alışılagelmiş bir durum değildir. Oysaki Anadolu Westernlerinde filmin sonunu getirebilen kahraman neredeyse yoktur. Genelde kötüler ölürken, iyileri de beraberinde götürmeyi eksik etmezler.

Çünkü Anadolu bugün Batı’ya açılan bir kapıdan okyanusun diğer ucundaki bir türü kabul etmiş görünse de, diğer bir kapıda Doğu’ya açıktır ve bu Şark Kültürü’nün ölümü destansı karşılayışı Anadolu Westernlerini sentez yapıp ulusallaştıran en önemli öğedir.

Yazanlar: Utku Uluer – Gökay Gelgeç
(*) Fantastik Türk Sineması kitabından alıntıdır.
Aşağıda yer alan Münir Özkul ve Kadir Savun”un kovboy fotosu ise Dip Sahaf arşivindendir.

Bir anadolu western örneği Aç Kurtlar

One thought on “Türk işi (Turkish) Western filmlere giriş: Erişte ve Anadolu Western Nedir/Ne değildir?

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir