Cumhuriyet’le birlikte Müslüman Türk kadınları da filmlerde oynamaya başlarlar. Türk kadın oyuncuların yer aldığı ilk Türk filmi Muhsin Ertuğrul’un yönettiği ‘Ateşten Gömlek’ (1923) filmidir. Bu filmdeki kadın oyuncular Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir’dir. 1928 yılında çekilen ‘Ankara Postası’ (Muhsin Ertuğrul) filminde Neyyire Neyir’in yanısıra İsmet Sırrı da rol alır. Filmlerde rol alan üçüncü Türk kadını İsmet Sırrı’yı, Şaziye May, Emel Rıza, Halide Pişkin izler. 1933 yılında Muhsin Ertuğrul’un çektiği, Nazım Hikmet’in Mümtaz Osman takma adıyla senaryosunu yazdığı ‘Söz Bir Allah Bir’ filmiyle Cahide Sonku gelir Türk sinemasına. ‘Aysel Bataklı Damın Kızı’ (1934) ve ‘Şehvet Kurbanı’ (1940) filmleriyle yıldızlaşır, Türk sinemasının efsane kadını Cahide Sonku. Sonraki dönemin ilk kadın yıldızı olarak Damga (1948) ve Vurup Kahpeye (1949) filmleriyle Sezer Sezin, 1950’lerde Muhterem Nur, Belgin Doruk, Neriman Köksal ve Leyla Sayar starlaşan kadın oyuncular olarak öne çıkıyorlardı.
1939 yılında Feriha Tevfik’in başrolünü oynadığı ‘Allanın Cenneti’ filmiyle Nezihe Becerikli, yine aynı yıl ‘Bir Kavuk Devrildi’ filmiyle Muazzez Arçay gözükmeye başlar beyazperdede. Aynı yıllarda Gülistan Güzey, Handan Adalı, Oya Sensev, Aliye Rona, Mesiha Yelda, Gönül Beyhan gibi isimler sinemayla tanışan ve sonraki yıllara da kalan önemli kadın oyunculardır.
50’LER, 60’LAR
1950’lerle birlikte film sayısının yanısıra kadın oyuncularda da artış yaşanır ve bu 60’larda doruğa çıkar. 1950’lerde Muhterem Nur, Ayten Çankaya, Neriman Köksal, Nedret Güvenç, Zeynep Sırmalı, Belgin Doruk, Bakiye Fayosof, Ayfer, Feray, Altan Karındaş, Lale Oraloğlu, Cavidan Dora, Ferda Ferdağ, Suna Pekuysal, Tijen Par, Leyla Sayar, Nilüfer Aydan, Fatma Girik, Suzan Avcı, Pervin Par, Aysel Tanju, Çolpan İlhan, Nurhan Nur, Evrim Fer bugün genç kuşakların bile yakından tanıdığı ve sevdiği unutulmayan yüzler olarak sinema tarihinde yerlerini aldılar.
1960’larla birlikte Türkan Şoray yıldızlaşır. Kendinden önce sinemaya başlayan Fatma Girik ve 1963 yılında ‘Susuz Yaz’ filmiyle sinemaya geçen Hülya Koçyiğit ve Filiz Akın’la birlikte yıllarca Türk sinemasının ‘dört büyüğü’nden biri olur Türkan Şoray.
Yine aynı yıllarda Sevda Ferdağ, Nebahat Çehre, Diclehan Baban, Devlet Devrim, Sema Özcan, Selma Güneri, Esen Püsküllü, Feri Cansel, Zeynep Aksu, çocuk yıldız Zeynep Değirmencioğlu, Peri-Han, Sevda Nur, Fatma, Karanfil, Mine Mutlu, Oya Peri, Figen Say, Selda Alkor, Semra Sar, Ajda Pekkan, Nilüfer Koçyiğit, Mine Soley, Eva Bender, Sezer Güvenirgil gibi isimler birçok filmde oynayan kadın oyunculardır.
60’lı yılların sonuna kadar şu ana kadar saydığımız isimlerin bazıları oyunculuklarıyla ve filmleriyle öne çıkmışlardır. 60’larda Türkan Şoray, Hülya Koçyiğit, Fatma Girik, Filiz Akın ve Sevda Ferdağ en popüler kadın oyunculardı. Bu isimlere 70’lerde Müjde Ar ve Hale Soygazi, 80’lerde Hülya Avşar eklendi öne çıkan oyuncular olarak. 60’larda filmlerde oynamaya başlayan birçok kadın oyuncu daha sonraki yıllarda evlenerek birer birer sinemadan kopmuşlardı.
Birçoğu da 70’lerde başlayan seks filmleri döneminde sinemadan uzaklaştılar. Çeşitli nedenlerle sinemadan uzaklaşan o yılların önemli kadın oyuncuları arasında Sema Özcan, Esen Püsküllü, Semra Sar, Devlet Devrim, Leyla Sayar, Zeynep Aksu, Nilüfer Koçyiğit gibi isimleri sayabiliriz.
70’li yıllarda Arzu Okay, Fatma Belgen, Gülşen Bubikoğlu, Emel Özden, Hale Soygazi, Meral Orhonsay, Semra Özdamar, Perihan Savaş, Müjde Ar, Nur Sürer öne çıkan isimlerdi. Yine o yıllarda erotik filmlerle öne çıkan kadın oyuncular da vardı. Zerrin Egeliler, Zerrin Doğan, Dilber Ay, Nuray Ay, bu isimlere verilecek birkaç örnektir. Arzu Okay sevimli, masum kızdı. Erotik filmlerde oynamasına karşın, kendinden sonra gelen Zerrin Egeliler, Zerrin Doğan, Dilber Ay’dan çok farklıydı. Zerrin Egeliler porno filmlerde oynamamıştı fakat erotik filmlerinin en popüler ismiydi. 70’li yıllarda birçok erkeği kışkırtan bir çekiciliğe sahipti.
YEŞİLÇAM’IN SON YILDIZI
70’li yılların yıldızı kuşkusuz Müjde Ar’dı. O yıllarda filmlerde oynamaya başlayan kadın oyuncuların büyük bir kısmı da sinemayı bıraktı. O günlerden sinemada kalan Hale Soygazi, Nur Sürer gibi isimleri sayabiliriz. 80’lerle birlikte sinemada star sisteminin bittiğini kabul ederek, o tarihlerden sonra sinemaya gelen oyuncuların starlıklarından çok oyunculuklarından söz edebiliriz.
80’lerin hemen başında sinemayla tanışan Hülya Avşar için Müjde Ar’la birlikte Yeşilçam sinemasının son yıldız oyuncusu diyebiliriz. Yeşilçam’ın son döneminde ve sonrasında başarılı kadın oyuncular, oynadıkları iyi filmlere oyunculuklarıyla katkıda bulunmuşlardır dersek abartmış olmayız sanırım.
Filmlerin cesur ve başarılı oyuncusu Müjde Ar, Hale Soygazi, Şerif Sezer, Nur Sürer, Zuhal Olcay, Hülya Avşar başarılı oyunculuklarıyla öne çıkıyordu. Bu oyunculara Lale Mansur, Yasemin Alkaya, Füsun Demirel, Şahika Tekand, Meral Oğuz, Aslı Altan ve Zeliha Berksoy da katıldı.
Bu arada çocukluğumuzun Arap Bacı’sı Dursune Şirin’i de hatırlamadan geçmeyelim.
Kuşkusuz Türk sinemasının başarılı kadın oyuncuları sadece buraya aldığımız isimlerle sınırlı değil. Daha onlarca adından söz edeceğimiz kadın oyuncu var fakat bu ancak çok daha geniş kapsamlı bir araştırmanın konusu olabilir.
not: bu yazı daha önce evrensel gazetesinde yayınlanmıştır