Pehlivan (1984) Tarık Akan’ın bir başka ödüllü filmi

pehlivan çekim
Pehlivan Film Afişi

Türk Sineması’nın en önemli yönetmenlerinden biri olan Zeki Ökten’in imzasını taşıyan 1984 yapımı “Pehlivan” da, Vize’li Bilal Pehlivan’ın Kırkpınar’a hazırlanışı anlatılıyor. 1984 Türkiye’sinin toplumsal koşullarının arka planı oluşturduğu “Pehlivan”, ailesini geçindirmek için Libya’ya işçi yazılmış, köy, kasaba dolaşarak baba mesleği pehlivanlığı sürdürmeye çalışan, babayiğit bir delikanlının öyküsüdür.

Sürü, Düşman, Faize Hücum filmlerindeki başarılarını bu filmde de tekrarlayan Ökten, bu kez Bilal Pehlivan’ın geçim sıkıntısını aktarıyor beyazperdeye. Karısı (Meral Orhonsay), iki çocuğu ve yaşlı babasını geçindirmek için yaşam kavgası veren Bilal (Tarık Akan), işinden çıkarılır. Amacı Libya’ya gitmektir. Fakat kolay değildir bu. Sıra gelinceye dek, sarılabileceği tek umudu kalır Bilal’in. Baba mesleği pehlivanlık. Bilal, Libya’ya gitmek için sırasını beklerken, o bölgede yaşayan cazgır Mestan dayı (Erol Günaydın) ‘ın teşvikiyle baba mesleği olan pehlivanlıkta şansını denemek ister.

Bir süre köy güreşlerinde kazandıklarıyla yetinen Bilal, giderek Kırkpınar’a soyunmayı amaçlar. Kırkpınar’da yapılan büyük ödülü elde ettiğinde tüm maddi sıkıntılarından kurtularak rahat bir nefes alacağını düşünür. Şampiyon olup büyük ödülü aldığında durumunun düzeleceğinden, gelirinin artacağından emindir. Mestan Dayı ve ustası Tevfik’in (Yaman Okay) yardımlarıyla, Kırkpınar’daki yağlı güreşlere katılmak üzere hazırlıklara başlar. Kırkpınar’da ise yağlı güreşlerde pehlivanlık mesleğinin giderek yozlaştığını ve hile karıştığını görür. Ne güreş izleyicisi, ne de güreş sporu eskisi gibi değildir. Bilal Pehlivan, güreş meydanlarında haksızlıklara, hilelere şahit olur ve acı gerçekle yüzleşir.

Gerçekçi bir tavrı benimseyen Pehlivan filmi, mekan, .çevre gibi sinemamızın pek alışık olmadığı inceliklerle örülü, durağan tempolu ama dengeli bir yapıt. Film; folkloru, gelenekleri, Kırkpınar’ı, Hıdrellez’i ile kendi kültürüne yabancılaşmakta olan toplumumuzdan kesitler sunuyor. Muskalardan ve posası çıkmış bir şekilde Almanya’dan dönmüş eniştelerden medet uman insanların hüzünlü öyküsü, kimi sahnelerin tekdüzeliğine karşın, izleyiciye apaçık mesaj veren klişe kahraman ucuzluklarına düşülmeden, dengeli bir biçimde anlatılıyor. Zeki Ökten üslubunun özellikle seyirciyi gitgide içine alan iç mekân sahnelerinde tümüyle yansıtıldığı “Pehlivan”, 80’li yılların ödül rekortmeni filmlerindendir.

Pehlivan filmi, 1983 sezonu projesidir fakat Tarık Akan, 1983’de ‘Derman’ filmi için Ağrı’ya gitmesi nedeniyle proje 1984’e kalıyor. Tarık Akan’ın film için özel olarak 9 aylık bir çalışması olmuş. Bu süre içinde haftada 10 saat vücut geliştirme çalışıp kilo almış. Üç ay boyunca da hiçbir film teklifini kabul etmeden sadece bu filme hazırlandığını da ekleyelim. Filmden önce kıspet giyip yağlanarak bir çok pehlivanla güreşti, yağlı güreşi pehlivanlardan öğrendi. Filmin çekimleri ise Kırklareli’nin Vize ilçesi ve Edirne Kırkpınar’da gerçekleştirildi. Zaten filmin büyük bölümü Kırklareli’nin Vize ilçesinde çekilirken Kırkpınar bölümü ise Edirne’de çekildi. O yıl 623.sü gerçekleştirilen Kırkpınar Yağlı Güreşleri sırasında kıspet giyip er meydanında rol gereği güreş tutan Tarık Akan’a bazı pehlivanlar meydan okuyup gerçekten güreşe davet ettiler. Filmin çekimleri ise 45 gün sürdü.

Tarık Akan, filmin yönetmeni Zeki Ökten ve Şerafettin Gür ile “Şeref Film” şirketini kurup filmi bu şirket adına çekti. (“Pehlivan”, Tarık Akan’ın, “Maden” filminden sonra yapımcısı olduğu 2.filmidir.) Filmde ise Tarık Akan’ı yakın dostlarından olan ve dublajlarında en çok beğendiği isim olan Kâmran Usluer seslendirdi. Filmin adı ise ilk başta “Tutsak” olarak düşünüldü. Daha sonra “Tutsak Pehlivan” fikri ön plana çıktı. En son ise “Pehlivan” isminde karar kılındı. Filmin senaryosunu yazan Fehmi Yaşar, aynı zamanda filmde Zeki Ökten’e asistanlık da yaptı. Pehlivan filmi için Tarık Akan, Zeki Ökten ve senarist Fehmi Yaşar bir yıl boyunca film üzerine çalıştı.

Tarık Akan, film çekimleri esnasında Video Sinema Dergisi’ne verdiği röportajda “Neden Pehlivan?” sorusuna şu yanıtı veriyor;

TARIK AKAN:Biz meseleye pehlivanlığı fon olarak kullanıp baktık. Fondaki görüntü, filmin ana yapısını meydana getirir. Pehlivanlık, şimdiye kadar Türk Sineması’nda işlenmemiş bir konu. Bunu tüm detaylarıyla ve görsel malzemesiyle anlatmaya çalışıyoruz. Zaten filmde insanı anlatıyoruz. Tutkuları, daha çok ekonomik durumları ön planda. Ekonomisi düzensiz bir toplumda sporun yaşayamayacağı, ileri toplumlarla rekabet edemeyeceğini anlatan bir hikaye.”

Filmde Bilal Pehlivan’ın babasını oynayacak kişi ise çekimler başlarken rahatsızlandı ve role uygun kişi bulunamadı. “Kör Himmet” rolü için Zeki Ökten ve Tarık Akan, Vize’de bir kahvede amatör oyuncu olan Ahmet Kayışkesen’i buldu. Bu onun hayattaki ilk ve son filmi oldu ve filmden kısa süre sonra vefat etti. Filmdeki dublajını ise Müşvik Kenter yaptı.

pehlivan 1984
Tarık Akan tarafından Murat Hattatoğlu için imzalanmış film kartı

Tarık Akan, Meral Orhonsay, Erol Günaydın, Yaman Okay, Yavuzer Çetinkaya, Tuluğ Çizgen, Ahmet Kayışkesen ve Orhan Çağman’ın rol aldıkları filmin görüntü yönetmeni ise Hüseyin Özşahin. Filmde 3 ayrı kamera ile çekim yapıldı.

Filmin özgün müziklerini ise Tarık Öcal besteledi.

Pehlivan, yurtiçi ve yurtdışında aldığı ödüller dışında Yeşilçam’ın spor filmleri içerisinde de en başarılı filmi kabul edilmektedir. Film aynı zamanda amatör sporcuların hayatlarındaki zorlukları da gösterir.

Edirne’de kaldığı süre içinde halktan büyük ilgi ve yakınlık gören Tarık Akan, Geleneksel Kırkpınar Güzellik Yarışması’na da jüri üyesi olarak davet edildi.

Senarist Fehmi Yaşar’la hikaye üzerine çalışmaya başladığı anda Tarık Akan, ödülü de kafasına koymuştu. Pehlivan, gösterime girdikten sonra yurtiçi ve yurtdışında büyük ilgi gördü. Tarık Akan, ‘Pehlivan’la hem ‘Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde “En İyi Erkek Oyuncu” ödülünü hem de ‘Berlin Film Festivali’nde “En İyi Oyuncu Jüri Özel Ödülü”nü aldı. Tarık Akan, Berlin Film Festivalinde ‘En İyi Oyuncu, Mansiyon / Jüri Özel Ödülü’nü alan Türk Sinemasındaki ilk ve tek oyuncudur. (Tarık Akan, 26 Şubat 1985’te, 35. Berlin Film Festivali’nde Jüri Özel Ödülü’nü kazandı. Ancak, Barış Derneği davasından dolayı kendisine yurtdışına çıkış yasağı konuldu ve pasaport verilmedi. Bu nedenle ödülünü almaya gidemedi. Bu konuyu sonraki yazılarda detaylı olarak anlatacağım.)

Filmin aldığı ödüller ise şöyle;

  • *35. Berlin Film Festivali (1985), “Jüri Özel Mansiyon, En İyi Erkek Oyuncu”, TARIK AKAN
  • *21. Antalya Altın Portakal Film Festivali (1984), “En İyi Erkek Oyuncu”, TARIK AKAN
  • *İtalya 7.Palermo Spor Filmleri Festivali, “En İyi Film”
  • *Fransa 11. Rennes Spor Filmleri Festivali, “Uluslararası Olimpiyat Komitesi” Ödülü
  • *Kültür ve Turizm Bakanlığı, “Sinema Başarı Ödülü”
  • *Uluslararası İstanbul Sinema Günleri (1985), “Üstün Başarı Belgesi” ZEKİ ÖKTEN
  • *1984-1985 Sinema Yazarları Ödülleri, “En İyi Film”, “En İyi Erkek Oyuncu” TARIK AKAN

Sinematik Yeşilçam için yazan: Murat Hattatoğlu (Tarık Akan Official)

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir