Depremden sonra zorunlu nedenlerle Antalya’ya geçtim. Antalya Büyükşehir Belediyesinin yardım dağıtım yeri, Altın Portakal Film Festivalinin yapıldığı Cam Piramit’te idi. Oraya giden yolda “Türker İnanoğlu Yıldızlar Geçidi” vardır. Dünden bugüne Altın Portakal alan oyuncuların ve filmlerin görsellerinden oluşan güzel bir geçit… Üniversite yıllarımda sıkıldığım vakitlerde ara ara uğradığım bir yerdi. Tekrar bir geçeyim dedim yıldızlar geçidinden…
Afişlere bu kez farklı bir gözle baktım. İzlemediğim her ödüllü film, zihnimde önemli bir eksiklik hissettirdi. Büyük bir iştahla daha önce izlemediğim ödüllü filmlerin hepsini izlemeyi kendime gaye edindim. İzlemediğim filmleri bir ay içerisinde izleyebilmek için teker teker not aldım. Bir ay içerisinde de hemen hepsini izledim. Seyrettiğim filmlerden birisi de üstat Sadri Alışık‘a ödül getiren, aynı zamanda oyununun bir nevi jübilesi Yengeç Sepeti filmi idi.
İsminden tutun da oyuncu kadrosuna kadar hemen dikkatimi çeken fakat toplumumuz tarafından az bilinen bu filmin incelemesini Sinematik Yeşilçam okurları için kaleme almaya karar verdim.
Bir sendrom olarak Yengeç Sepeti
Efendim, filmin mazrufuna girmeden evvel dikkat çekici olan ismine değinmek istiyorum. Yengeç Sepeti sade bir isim değil, bir sendrom ismi. Yani psikolojik bir olayın natural adlandırılması…
Sizler için Yengeç Sepeti Sendromu hakkında birkaç siteden alıntıladığım tarifler ise şöyle:
Kovaya konulan yengeçler, üstü açık olan kovadan kolayca kaçabilecekken oldukları yerden kıpırdayamazlar. Çünkü eğer içlerinden biri kovadan çıkmaya çalışırsa, sürüdeki diğer yengeçler onu mutlaka kovanın içine çeker. Bu sendrom da adını doğada sıklıkla karşılaşılan bu fenomenden alıyor.(1)
Filipinliler arasında “yengeç sepeti” olarak adlandırılan ve aktivist yazar Ninotchka Rosca tarafından kullanılan kavram “Ben sahip değilsem sen de sahip olamazsın. Ben başaramıyorsam sen de başaramazsın” şeklinde anlatılan hikayedir. Bu hikayedeki gibi insanların birbirine karşı uyguladıkları psikolojik şiddet derecesindeki davranışlara “Yengeç Sepeti Sendromu” denir.
Bazı insanlar, bencilce davranarak hırslarını ön plana alarak başarmanın yolunun, başkalarını geride tutmak olduğunu düşünürler. Kendileri ulaşamıyorsa, sizin de ulaşmanızı istemezler. Rekabetçi duygularla, hasetlik ve kıskançlıkla çabalarınızı sabote etmeye çalışırlar.(2)
Filmin Konusu
Filmin konusu ismiyle gayet alakalı. Dışardan bakınca hiçbir tehlike altında olmayan mutlu gibi gözüken ailenin birbirini yemesini anlatan, iç çatışmalarla ve aile içi çarpışmalarla dolu bir eser.
Sadri Alışık, yengeçlerin babası olarak yavru yengeçlerin sepetten çıkamayışına, birbirlerini hapsetmelerine kahrolan tecrübeli bir yengeci canlandırıyor. Siyah beyaz dönemin bıçkın, mağrur ve gönlü bol rollerinin unutulmaz ismine yaşlanınca da pek tabii bu kahırlı rolü oynamak düşüyor.
Filmin Artıları
Sadri Alışık’ın zirveye ulaşmış, yaşıyla uyumlu son derece profesyonel oyunculuğunu bizlere izleme fırsatı sunuyor olması. Gözleriyle oynayan büyük bir ustayı, son kez beyazperdede sigarasını yakarken izleyeceksiniz.
Toplumcu filmleriyle Türk sinemasına damga vuran Yavuz Özkan‘ın yeni bir sinema dilinin tetiğine basarak, döneme uygun bir dönüşüm sağlamış olması.
90’lı yıllara hükmeden Gemide, Tabutta Rövaşata, Renkli Türkçe, Ağır Roman, Masumiyet, Salkım Hanımın Taneleri gibi yeraltı filmlerinin, Dönersen Islık Çal ile birlikte atası olması.
1990 yılında Aşk Filmlerinin Unutulmaz Yönetmeni filminde Şener Şen ile başrolü paylaşan Oktay Kaynarca’nın, bu kez Sadri babanın oğlunu oynayarak rüştünü ve komedi kabiliyetini ispatlamış olması.
Derya Alabora, Mehmet Arslantuğ ve Ege Aydan gibi isimlerin kadroda yer alıyor olması.
Filmin ödülleri
Altın Koza Film Festivali, En İyi 3. Film, Yavuz Özkan
Ankara Uluslararası Film Festivali, En İyi Kurgu, Sedat Karadeniz
Ankara Uluslararası Film Festivali, En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Derya Alabora
Antalya Film Şenliği, En İyi Erkek Oyuncu, Mehmet Aslantuğ
Antalya Film Şenliği, En İyi Yönetmen, Yavuz Özkan
Antalya Film Şenliği, En İyi Erkek Oyuncu, Sadri Alışık
Antalya Film Şenliği, En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu, Derya Alabora
Antalya Film Şenliği, En İyi Kurgu, Sedat Karadeniz
Antalya Film Şenliği, En İyi Film
Siyad Türk Sineması Ödülleri, En Başarılı 2. Film, Yavuz Özkan
Siyad Türk Sineması Ödülleri, En İyi Görüntü Yönetmeni, Ertunç Şenkay
Filmin Eksileri
Çok karanlık… İzleme konforunu seyircinin elinden alıyor.
Verilmek istenen mesaj ziyadesiyle soyut olduğundan mesajın somut olarak izleyiciye aktarılamaması. Roman olsa eminim daha dikkat çekici olurdu.
Kadroya rağmen beklenen tesirin seyirciye verilememesi.
Tatlı Detaylar
Dönersen Islık Çal filmi ile 90’lar yeraltı sinemasında gözükmeye başlayan Derya Alabora’nın daha ciddi bir rolde oynayarak Masumiyet, Salkım Hanımın Taneleri, Bana Old and Wise’ı Çal gibi filmlerle devam edecek kariyerine artılar sunması.
Oktay Kaynarca’nın ekranlara ısınma turlarını yavaş yavaş tamamlayıp 2000li yıllarda öne çıkacak bir isim olabileceğini göstermesi.
Tatsız Detaylar
Filmden kısa bir süre sonra Türk sinemasının en büyük oyuncularından olan Sadri Alışık’ın hayatını kaybetmesi.
Yazan ve Derleyen Cemal Berktaş 2023
Kaynakça:
(1)”Ben Başaramıyorsam Sen de Başaramazsın”: Yengeç Sepeti Sendromu (Crab Mentality) Hakkında Bilmeniz Gerekenler, Judex, Onedio.
(2)”Yengeç Sepeti Sendromu Nedir?”: CNN Türk Sağlık.
