Az Bilinen Yerli Baskı İntihal Plak Kapakları

Hepinize selamlar kıymetli okurlarım. Sinematik Yeşilçam ailesine merhaba dediğim 2017 yılından beri sitemizin konseptine uygun olarak plak, kitap, kaset kapakları ile gazete, dergi reklamlarında yer almış Yeşilçam oyuncularıyla ilgili epey içerik ürettiğimi fark ettim. Topladığım malzemeyi kah yazı dizisi kah tek olarak sitemizin sayfalarında sizlerle buluşturdum.

Bu süre zarfında birebir Yeşilçam’la ilgili olmayan görsel malzemeyi ve yaptığım keşifleri zaman zaman Facebook / Instagram profilimde ve muhtelif gruplarda paylaştım. Koleksiyonerler ve konuya ilgi duyanlarla bilgi paylaşırken olumlu geri dönüşler almak beni fazlasıyla memnun etti. Paylaştıklarımın internetin inanılmaz yoğun trafiğinde ve timeline’ın karanlık dehlizlerinde kaybolmasına gönlüm el vermedi ve böyle bir içerik hazırlamak geldi içimden.

60’lı yıllarda memleketteki kültürel çeşitliliğin artmasıyla plakçılık sektörü gelişmeye başlamış, taş plak formatına nazaran daha dayanıklı, daha ucuz ve daha ergonomik olan 45’liklerin dolaşıma girmesiyle ortam şenlenmişti. İlk zamanlarda siyah beyaz basılan kapaklar ülkemizdeki ofset baskı teknolojisinin gelişmesiyle renkli olarak da basılmaya başlanmıştı. 60’lı yılların ikinci yarısından itibaren dünyada yükselen pop art ve hippi akımı‘yla birlikte plak kapakları renklenmeye ve sanat eseri olarak anılmaya başlamıştı. Böyle bir ortamda plak şirketleri hem yerli sanatçılarımız için hem de yabancı baskı plakların yerli edisyonlarının tasarımı için çizer ve illüstratörlerin desteğiyle çizim kapaklara yönelmeye başlamıştı.

Özgün çizimlerin ve tasarımların haricinde maliyet, zaman ve lojistik sebeplerden ötürü plak şirketleri zaman zaman intihal ve esinlenme yoluna giderek birbirinden ilginç kapaklara imza atmışlardı. Bu yazımızda çok bilinen taklit edilmiş plak kapaklarına girmeyip az bilinen örneklere yöneleceğim. İki ana başlık altında altı adet plak kapağını ve orjinal kaynağını yan yana sunarak paylaşacağım. Bu deneyimin hoşunuza gitmesini umarak izninizle işaret fişeğini ateşleyeyim.

Gazete ve Dergi Reklamlarından Plak Kapaklarına

60’lar ve 70’lere dair reklam, moda, grafik, görsel sanatlar gibi alanlarda araştırmalar yapmak için dergi ve katalogların sayfalarını çevirmek en büyük tutkularımdan biri. Dönemin estetiği ve bakış açısı beni hala heyecanlandırırken sanat dalları arasında görsel paralellikler kurmak ve benzerlikler keşfetmek çok keyifli. Bu başlıkta zaman içersinde keşfetmiş olduğum üç örnek sırasıyla şöyle :

Olivetti (1968) / Hümeyra – Kördüğüm – Yol (Yonca 01) 1969

İlk plağı Ölüm – Olmasa (Melodi 69051) ile listelerde bir numaraya yükselen Hümeyra akabinde Yonca‘ya transfer olmuş ve bu şirketin ilk prodüksiyonu olan Kördüğüm – Yol ile başarı grafiğini devam ettirmişti. Prodüktör Ergin Bener bu ilk prodüksiyonda hiç bir masraftan kaçınmamış şarkıların aranjesini Arif Mardin‘e teslim etmişti. The New York Rock ‘n’ Roll Ensemble‘ın müziklendirdiği şarkılar üstün bir müzikaliteye sahip. O dönemler Melodi Plak’ta grafiker olarak çalışan ve plak kapakları tasarlayan Hümeyra, imzasız olarak tasarlanan kendi 45’lik kapağı için büyük ihtimalle kendi fırçalarını boyaya sürmüş ve ünlü daktilo firması Olivetti‘nin 1968 tarihli bir reklamından ilham alarak Kördüğüm olan Yol‘unu çizmiş.  Bir zamanlar daktilo şaryosuna takılan 3 renkli ribbon şeridi tasvir ederken Olivetti’nin O’ sunu da sunmayı ihmal etmeyen firma, çok satan bu Hümeyra plağının kapağına farkında olmadan ilham olmuş.

Eminence – René Gruau (1973) / Türeyiş – Kerpiçtendir Evleri – Kanar Ağlarım (Diskotür DT 5097) (1973)

70’lerde tasarlanan reklamları incelerken bir nostalji sitesinde denk geldiğim Penyelüx reklamı beni oldukça şaşırtmıştı. Mavi zemin üzerine oturtulan grafiğin kenarında yazan renkli çamaşırlar biz erkekler için ibaresi ilginçti doğrusu. İşin daha ilginci bu kovboy kılıklı arkadaşları bir yerden hatırlıyordum. 70’lerin ilk yarısında bir kaç 45’lik çıkaran Türeyiş grubunun Diskotür‘den çıkan 45’lik kapağıyla olan benzerlik barizdi doğrusu. Yaptığım araştırmada Penyelüx’ün Eminence isimli Fransız iç giyim markasının reklam tasarımını kullandığını, renkli iç çamaşırı fikrini onlardan aldıklarını gördüm. Eminence reklamının Diskotür tarafından Türeyiş için nerdeyse birebir kullanıldığını fark ettim. Öyle ki grafiğin en solundaki en sağındaki adamlar tıraşlanırken, iç çamaşır izleri boyanmış ve takım kıyafet hissiyatı verilmiş. Bacaklar ise boyanmayı unutmuş. Markanın yazı karakteri bile alınarak Türeyiş’in logosu haline getirilmiş. Plakçılık tarihimizdeki intihal kapak olayının zirve noktalarından.

Nina Ricci – L’air Du Temps (1972) / Bülent Ortaçgil – Benimle Oynar Mısın? (1 Numara AK 0002) (1974)

Yakın zamanlarda sevgili Volkan Özboz‘un dipsahaf.com‘a eklediği reklam sayesinde haberdar olduğum bu görsel benim için büyük bir sürpriz oldu doğrusu. Hayal kurmanızı sağlayan parfüm sloganıyla sunulan zamanın ruhunu yakalayan Nina Ricci parfüm reklamında kullanılan görsel Bülent Ortaçgil’in efsanevi albümünün kapağı için yeniden resmedilmişti. Albüm kapağını Sona Sırapyan ve Nükhet Ruacan beraber hazırlamışlardı. Pop müzik tarihimizin gelmiş geçmiş en güzel albümlerinden biri olan Benimle Oynar Mısın kült statüsünde, zamansız bir klasik. Görünüşe göre Nina Ricci’nin cam parfüm şişesine konan kuş uğur getirmiş ve albümü oluşturan on dört harika şarkı semada kuşlar gibi süzülmüş. Baş rollerini Kadir İnanır ve Müjde Ar‘ın oynadığı Pisi Pisi (Yön: Zeki Ökten) filminde albümden pek çok şarkının kullanıldığını ve şarkıların filmin melankolik havasına girmemize yardımcı olduğunu hatırlatmış olayım. Filmi henüz izlemeyenler ya da tekrar izlemek isteyenler için kesik de olsa internette bir kopyası mevcut.

Kitap ve Dergi Kapaklarından Plak Kapaklarına

Yazımızın bu bölümünde matbuat kapaklarını süsleyen ve oradan plak kapaklarına geçen örnekleri inceliyoruz. İlk iki örnek görsel sanatların edebiyat ve müzik alanlarında kaynaşması bakımından oldukça ilginç. Sahaf ve kütüphanelerdeki uzun araştırmalarım sonucunda bizzat keşfettiğim ve bu keşiflerden haz duyduğum örnekler. Öyleyse devam edelim :

Dalgaların Sesi – Yukio Mişima (1954) / Rolling Stones – Honky Tonk Women – You Can’t Always Get What You Want (Decca / Melodi 69106) (1969)

Ünlü Japon yazar Yukio Mişima‘nın 1954 tarihinde yayınladığı ve uluslararası best seller Dalgaların Sesi, ödül üstüne ödül alırken günümüze kadar tam beş kez sinemaya uyarlandı. Genç balıkçı Şinji ile varlıklı Miyata ailesinin güzel kızı Hatsue arasındaki ilk aşka odaklanan yapıt, masalsı bir dille kaleme alınmıştı. Ülkemizde ilk olarak Ekim 1972‘de okurla buluşan kitap günümüzde hala ilgi görmeye devam ediyor. 1969 tarihli yerli baskı Rolling Stones 45’liği Honky Tonk Women – You Can’t Always Get What You Want, muhtemelen kitabın yurtdışı baskılı kapağından alınan ilhamla resmedilmişti. İmzasız olarak tasarlanan bu yerli pop art grafik Rolling Stones’un tatlı dilli kadın‘ına dönüşürken, plak günümüze dek özellikle yurtdışına yüksek fiyatlarda satılır olmuştu. Hal böyleyken azılı bir Rolling Stones fanı olarak bu çok özel kapaklı plağı bir gün arşivime koymanın hayalleriyle yaşıyorum.

Bir Genç Kızın Anıları – Simon De Beauvoir (1972) / Caravanserai Orch. – Üsküdar / Boğaziçi – Delta DYO 6 (1973)

Simon De Beauvoir‘un 1958 tarihli romanı Bir Genç Kızın Anıları, genç kızlık çağının tüm sorunlarını en küçük ayrıntılarına kadar olanca çıplaklığı ile ele alan dünyada yankı bulmuş önemli bir eserdi. 1972 yılında dilimize Payel Yayınevi tarafından kazandırılan eserin kapak resmi çarpıcıydı. Kırlara uzanan ve masum bir şekilde poz veren genç kız, kartpostallara ve posterlere de konu olmuştu. 1973’de prodüksiyonlara başlayan Delta Yapım Organizasyon ağırlıklı olarak enstrümantal işlere yönelen bir firmaydı. Şirketin kataloğunda yer alan Caravanserai Orch.‘un varlığı bir kaç 45’likle sınırlı kalmıştı. Uzun zamandır araştırmama rağmen haklarında bilgi edinemediğim bu güzel isimli ekibin Türk Müziği’nden örnekler sunan Üsküdar – Boğaziçi 45’liğinin kapağında bu masum kıza yer verilmiş. Batı ve Doğu enstrümanlarının aynı potada eritildiği bu güzide plak, üzerinden yarım eser geçse de gereken ilgiyi hak eden bir çalışma.

Playboy (Aralık 1975) / Cahit Oben – Nankör – Seveceksen Beni Sev ( 1 Numara AK 087) (1977)

70’ler cinselliğin plak kapaklarına, mecmualara, filmlere, kartpostallara ve romanlara iyiden iyiye bulaştığı yıllar. Playboy‘un 1975 Noel Özel Sayısı‘nın kapağını görür görmez aaa Cahit Oben dedim. Zira, 1977 tarihli Nankör – Seveceksen Beni Sev 45’liğinin kapağı direk buradan alınmış. Tıpkı Bülent Ortaçgil örneğinde olduğu gibi Ali Kocatepe‘nin plak firması 1 Numara yine intihal yolunu seçmiş. Kızın üflediği çubuğun üzerindeki Playboy tavşanı rötüşlenmiş, dergi kapağının alt kısmındaki yazının olduğu yer kesilmiş, sağ taraftaki üçgen yazı muhtemelen guaj boya ile siyaha boyanmış. İçerikle uyumsuz olan bu görsel nerden, nasıl esmiş de bu plağa kapak olmuş tam bir muamma. Kalitesiz kağıt seçiminden dolayı günümüze ulaşan bütün kopyalar yıpranmış, soluk ve ring wear izli. Neyse ki Cahit Oben’in müzikalitesi durumu kurtarıyor.

Az Bilinen Yerli Baskı İntihal Plak Kapakları – Sinematik Yeşilçam için Hazırlayan : Sabahattin Bilgiç – Haziran 2022