Yeşilçam Sinemasında Kıbrıs Filmleri

Kıbrıs Filmleri

Biz aslında savaş için değil barış için, yalnızca Türklere değil Rumlara da barış götürmek için adaya gidiyoruz.

Bülent Ecevit’in 20 Temmuz 1974 yılındaki bu cümleleri Akdeniz’in ortasındaki bu adanın geçmişinin geleceğinden ayrıldığı gün olarak tarihe geçmiştir.

Tarih boyunca sırasıyla Hititler, Araplar, Doğu Roma İmparatorluğu, İngiltere, Fransa ve Venediklilerinin kontrolünün ardından 1571 yılında Osmanlı egemenliği altına giren Kıbrıs’ın 19. yüzyılın sonunda önce İngiltereye kiralanıp 1. Dünya Savaşı’nda yine İngiltere’ye ilhakına değin süren 9000 yıllık geçmişi bulunur.

Yeşilçam’da Kıbrıs konulu filmler Kıbrıs Barış Harekatı öncesi ilk dönem (1959-1968 ) ve Kıbrıs Harekatı (1974) olarak iki bölümde incelenebilir.

1950’li Yıllar

1950 yılından itibaren doğan Enosis (Kıbrıs’ın Yunanistan’a ilhakı) ideolojisinin uzantısı Eoka örgütünün 1 Nisan 1955’te ilk bombalı eylemlerine başlayıp adada yaşayan Türkler, İngilizler ve muhalif Rumları hedef almasından 1 Ağustos 1958 yılında Türk Mukavemet Teşkilatı’nın kuruluşuna dek süregelen bir terör devri başlar. 

Adadaki Türklere uygulanan baskı ve terör devri 1974 yılındaki harekata kadar değin sürecektir. Yeşilçam’ın Kıbrıs konusu üzerine ilk çalışmaları Türk Mukavemet Teşkilatı’nın kuruluşunun ertesine denk gelmektedir.

Yönetmen Nişan Hançer’in 1959 tarihli Kıbrıs’ın Belası Kızıl EOKA diğer ismiyle Vatan Uğruna filmi Yeşilçam’da çekilen ilk Kıbrıs konulu filmdir. Bununla beraber 11 Şubat 1959 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında imzalanan Garanti Anlaşması’nın yarattığı dostane havanın bozulmaması adına sansüre uğrayarak gösterimi yasaklanan bir filmdir.

Aynı sene yönetmen Behlül Dal’ın çektiği Kıbrıs Şehitleri ise adada yaşayan Türklerin EOKA’ya karşı mücadeleri ve şehit oluşlarını konu edinmektedir. 1950’li yıllara ait sınırlı sayıda arşive ulaşılabilmesi ve günümüze kalabilen kopyaların eksik olması sebebiyle her iki filminde tam haline ulaşabilmek mümkün olmamıştır.

1960’lı Yıllar

Kıbrıs Filmleri 60lar

1958 Zürih ve 1959 Londra anlaşmalarını takiben 1 Ağustos 1960 yılında Garantörlük Hakları çerçevesinde 650 kişilik Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı adaya ayak basar ve aynı yıl Türk ve Rum halklarının ortak egemenliği ve yönetimi ilkesine dayanan Kıbrıs Cumhuriyeti ilan edilir.  Ancak Rum kesiminin adaya tek başına hakim olma gayreti devam eder.

1962 yılında saldırılar hızlanmaya, 1963 yılında ise kurşunlama ve terör olayları aleni bir hal almaya başlar. Özellikle Kaymaklı Köyü katliamı bu döneme ilişkin en önemli eylemdir. Bu dönemin hemen öncesinde, Kıbrıs temalı olmamasına karşı Osman Nuri Ergün’ün yönetmenliğinde çekilen Hancının Kızı, Kıbrıs adasında çekilen ilk Yeşilçam filmidir. Mekan olarak Aziz Hilaryon Kalesi çevresi seçilmiştir.

1964, Kıbrıs tarihi için gerçekleştirilememiş bir harekatın ve ardından gelen Johnson Mektubu’nun yılıdır. Bu sene bir milad olarak Yeşilçam’da Kıbrıs konusunda üretilen filmlerin artmaya başladığı dönemin açılışıdır.

1964 yılında Tunç Başaran’ın Magnificent Seven filminden esinlenerek Kıbrıs’taki direniş hareketine uyarladığı On Korkusuz Adam 1960’lı yıllarda Yeşilçam’ın tamamen Kıbrıs teması üzerine çektiği ilk filmdir. Filmin gişe başarısı özellikle Konyakçı karakteriyle devam filmi çekilmesini sağlar.

1965 yılında Ahmet Ural Ozon’un çektiği (Aynı zamanda filmin yapımcısı ve oyuncusudur) Kıbrıs Volkanı yine direniş ve mücahitler temalı bir Kıbrıs filmi olarak tarihe geçer. Filmin afişlerinde geçtiği şekliyle alt başlığı da “Şahlanan Mücahitlerin Destanı”dır.

1966 yılında ise o zamana kadar (Ve günümüze değin) çekilmiş  Kıbrıs üzerine yapılmış en kaliteli yapım olarak belirtilebilecek Nejat Saydam’ın yönettiği Dişi Düşman vizyona girer. Başrollerinde Cüneyt Arkın ve Ajda Pekkan’ın rol aldığı bu film günümüzde internet üzerinde ve yasal olarak satışta bulunmaktadır. Cüneyt Arkın, aynı sene Remzi Jöntürk’ün yönettiği Göklerdeki Sevgili filmiyle ikinci Kıbrıs filmini de çekmiş olur.

Aynı yıl Aram Gülyüz’ün çektiği Fırtına Beşler, Kayahan Arıkan’ın çektiği Fedailer ve Adnan Saner’in çektiği Severek Dövüşenler isimli üç filmde Yeşilçam’ın Kıbrıs konusunda mücahit ve direniş temasına dayanarak seri şekilde ürettiği filmler olarak tarihteki yerlerini alır.

Adada fiilen devam etmekte olan Rum saldırılarının paralelinde o dönemki olaylara dayanarak 1968 yılında birbirinin devamı olarak Nejat Okçugil tarafından çekilen Komandolar Geliyor ve Fedai Komandolar Kıbrısta filmleriyle beraber Yeşilçam’da Kıbrıs filmleri döneminin ilk yarısı kapanır.

1970’li Yıllar

Kıbrıs Filmleri 70ler

1974 Kıbrıs Barış Harekatı’yla beraber Yeşilçam’da Kıbrıs filmlerinin ikinci yarısı başlar. Bu dönem Kıbrıs Harekatı üzerine çekilmiş filmlerden oluşmaktadır ve üretilen filmlerin tamamı harekatın ardından aynı sene içerisinde çekilmiş, bir kısmı takip eden yıl vizyona girmiştir.

Dönemin ilk çalışması (Vizyona giriş tarihi itibariyle) yine Remzi Jöntürk tarafından çekilen Göç filmidir. Aynı sene yönetmen tarafından çekilen bir diğer film olan Zindan’la beraber Remzi Jöntürk Yeşilçam’da en çok Kıbrıs konulu filme imza atan yönetmen olmuştur.

1974 yılında çekilmiş olmasına karşı 1975’in ilk aylarında vizyona giren Ertem Göreç’in yönettiği Sezercik Küçük Mücahit, Natuk Baytan’ın Straw Dogs filminden esinlenerek yönettiği Kartal Yuvası, Müjdat Saylav’ın yönettiği Kıbrıs Fedaileri ve son olarak Kayahan Arıkan’ın yönettiği Kıbrısta Türk Aslanları ardı ardına harekatı ve harekat sonrasında Türkiye’de daha önce (Ve daha sonra da) görülmemiş milliyetçilik ve beraberlik rüzgarının etkisiyle üretilmiş filmlerdir.

Aynı sene Duygu Sağıroğlu tarafından çekilen ve Cüneyt Arkın’ın başrolünü üstlendiği Önce Vatan Yeşilçam döneminde çekilen Kıbrıs filmleri içerisinde en yüksek bütçeye sahip olan filmdir. Cüneyt Arkın ve Tamer Yiğit, Yeşilçam döneminde üretilen Kıbrıs filmleri içerisinde en çok filmde rol alan oyunculardır.

1974 yapımı Çetin İnanç’ın yönettiği Şehitler ise Yeşilçam’da çekilen son Kıbrıs Harekatı temalı filmdir. Aynı zamanda yabancı savaş filmlerine ait en uzun parçaların kullanılmasıyla en düşük bütçeye sahip Kıbrıs filmlerinden birisidir.

Notlar

Yeşiçam’da Kıbrıs konulu filmleri 1960’lı yılların sonuna kadar ilk dönem ve Kıbrıs Barış Harekatıyla beraber ikinci dönem olarak değerlendirmekle beraber, 1972 yılında bir ara dönem ürünü olarak çekilen Yavuz Figenli’nin yönettiği Görevimiz Tehlike’yi de satır arası bilgisi olarak beğeninize sunmak isterim.

Hancının Kızı’nda olduğu gibi Kıbrıs’ta çekilen ancak Kıbrıs meselesinin haricinde temalara yoğunlaşan diğer Yeşilçam çalışmaları ise Lütfi Akad’ın 1974 senesinde çektiği Esir Hayat ve Metin Erksan’ın 1977 yılında çektiği Sensiz Yaşayamam filmleridir.

Yeşilçam’ın teorik olarak sonlandığı 1980’li yılların kapanmasının ardından 1990’lı yıllarda özel televizyonlar için üretilmiş olan Vatan Sağolsun, Kunt Tulgar’ın Rambo 2’den esinlenerek çektiği ve oyuncu kadrosu (Aytekin Akkaya ve Nuri Alço) çekim sistemi ve etikleri açısından Yeşilçam ruhunu yansıtan bir çalışma olarak bu listeye bağımsız şekilde eklenebilir.

Sinematik Yeşilçam için Hazırlayan : Gökay Gelgeç – Temmuz 2021

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir